7 zonden

14 november 2015

Ik heb een notitieboekje, dat ik altijd bij me heb, en zonder dat boekje voel ik me behoorlijk gehandicapt.

Het boekje wordt volgeklad met allerlei teksten en schetsjes.

Vooral ideëen voor nieuw werk, maar ook met flarden tekst over inhoudelijke zaken, gedachtenspinsels… lijstjes met schilderijen die naar een galerie gaan… eigenlijk alles wat belangrijk is om te bewaren of te onthouden.

Meestal heb ik meer ideëen dan dat ik kan uitvoeren en veel van deze ideëen blijven dan ook vaak genoeg ongebruikt in mijn moleskines zitten.

Zo kreeg ik jaren geleden ooit het idee om de zeven hoofdzonden uit te beelden, elke zonde zou een schilderij worden.

Nooit uitgevoerd, totdat mijn galerie met de mededeling kwam dat er een thema expositie zou komen over de zeven zonden.

Een mooie aanleiding om mijn oorspronkelijke plan op te pakken….

Ik maakte twee schilderijen voor de volgende expositie:

Groeps expositie ‘de 7 zonden’ bij De KunstSalon
Opening zondag 15 november 16 uur.

Ik nodig je hierbij van harte uit de expositie te bezoeken.

Waarom De 7 zonden? 

Even wat achtergrond…

In mijn werk onderzoek ik graag de diepere betekenissen van de drijfveren van de menselijke psyche.

Ik begon mijn proces dan ook met het vraagstuk: welke zonden zijn er nu eigenlijk? Zijn ze bij iedereen (latent) aanwezig? En wie heeft ze bedacht?

Gregorius onderscheidde in de zesde eeuw zeven hoofdzonden:

ira (woede)
acedia (luiheid)
invidia (jaloezie)
gula (gulzigheid)
luxuria (lust)
avaritia (hebzucht)
superbia (hoogmoed)

Het Enneagram van Sandra Maiti bevestigt deze en voegt er alleen ‘angst’ aan toe. In de Koran worden tot de slechte eigenschappen of de ondeugden gerekend: hoogmoed, hebzucht, gierigheid, onmatigheid, ondankbaarheid, ongeloof, onoprechtheid, ontucht, verraad, kwaadspreken, verspilling, haast en twistziekte. Een Boeddhist mag niet doden, stelen, overspel plegen, onwaarheid spreken en bedwelmende middelen gebruiken.

De zeven hoofdzonden zijn door vele schilders uitgebeeld. Een van de bekendste voorbeelden is het schilderij ‘De Zeven Hoofdzonden’ dat waarschijnlijk van Jheronimus Bosch zijn hand is en in het Prado (Madrid) ligt.

Interessant is, dat de zeven zonden ook hun tegenhanger hebben in het Christendom.
De zeven deugden zijn:

Prudentia – Wijsheid
Iustitia – Rechtvaardigheid
Temperantia – Matigheid
Fortitudo – Moed
Fides – Geloof
Spes – Hoop
Caritas – (Naasten)liefde

Wilde je je dus als goed Christen gedragen, dan werd je geacht je niet in te laten met één van de hoofdzonden. Wilde je een stapje verder komen, dan werd geacht je zoveel mogelijk bewust te zijn van de zeven deugden en deze toe te passen in je leven.

Maar hoe zit dat dan met de deugden en ondeugden van niet-Christenen?

De deugdenleer van Confucius bestaat uit een ethiek zonder godsdienstige achtergrond.

Het Confucianisme, de historische Chinese tegenstroming van het Taoïsme, staat voor beheersing, orde, gezag, hiërarchie, regels, rituelen, voorschriften, verantwoordelijkheden en moraal.

De acht deugden van het Confucianisme zijn: trouw, piëteit, medemenselijkheid, liefde, eerlijkheid, gerechtigheid, harmonie en vredelievendheid.

Het Taoïsme steekt hier de draak mee. Het Taoïsme is de filosofische rivaal van het Confucianisme en draait om ‘tao’, de weg. Niet op weg naar een einddoel, maar in een eindeloze cyclus van gebeurtenissen: Je moet niet proberen de wereld te veranderen, maar je zo goed mogelijk voegen naar de wereld zoals die op je af komt.

Het Taoïsme is het natuurlijke, wat dat ook moge zijn. Het is heel praktisch en heel aards, gericht op harmonie en eenvoud. Je streeft naar een zo lang en aangenaam mogelijk leven op aarde.

Over de deugdzame kunnen we het volgende citeren: ‘De mens van deugd vertoeft zonder te denken, handelt zonder te overwegen, hij rekent niet met juist of onjuist, noch met mooi of lelijk. Goed doen aan allen binnen de vier wereldzeeën geeft hem vreugde; alles delen met hen geeft hem vrede’.

Volgens Jonathan Silk, professor in Boeddhologie op de Leidse universiteit, draait in het Boeddhisme echter alles om de waarheid.

De Boeddhistische moraalleer is bondig samengevat in de Vijf Voorschriften, de minimale verplichtingen waaraan leken en monniken zich te houden hebben.

Een Boeddhist mag niet doden, stelen, overspel plegen, onwaarheid spreken en bedwelmende middelen gebruiken. De centrale aandachtsgebieden in de Boeddhistische meditatie zijn wijsheid en mededogen.

Liegen is een fundamenteel vergrijp, niet alleen om de leugen zelf, maar ook omdat hij dient om andere vergrijpen te verbergen.

Het Boeddhisme kent tien groepen van bevrijdende handelingen, die ‘Perfecties’ worden genoemd: vrijgevigheid, juist gedrag, loslaten, wijsheid, ijver, geduld, eerlijkheid, volharding, liefde en gelijkmoedigheid.

De Boeddha sprak over het volgen van het 8-voudige pad. Dit pad bestaat uit: Zuiver spreken, zuiver handelen, zuiver levensonderhoud, zuivere concentratie, zuivere neutraliteit, zuivere observatie, zuivere gedachte en zuiver inzicht.

In de Koran wordt ook uitgebreid gewag gemaakt van gewenst en ongewenst gedrag, van negentien-plus deugden en 13 ondeugden.
Deugdelijk gedrag wordt duidelijk aanbevolen: zij die deugdelijke daden doen, horen in de paradijselijke tuin. De goede eigenschappen die aan God of aan de mensen worden toegeschreven, zijn onder meer: wijsheid, barmhartigheid, liefde, zachtmoedigheid, vergevingsgezindheid, rechtvaardigheid, oprechtheid, geduld, volharding, goedgezindheid, gulheid, volharding, berouw, vergeving, vroomheid, eerbied, nederigheid, reinheid en vredestichting.

De deugdsystemen van de oosterse religies en de Islam zijn georiënteerd op het godsdienstige en (dagelijkse) leven en niet op economisch of maatschappelijk gewin.

In de oosterse religies gaat het in belangrijke mate om waarheidstrouw, mededogen en harmonie. Barmhartigheid speelt naast wijsheid, rechtvaardigheid en nederigheid een belangrijke rol in de Islam.

Wat ík nu zo interessant vind, zijn de recentere deugdclassificaties.

Een recente kijk op het Nederlandse deugdklimaat geeft ons een onderzoek van de Universiteit van Groningen. Dit onderzoek is uitgevoerd met de bedoeling te weten te komen of bepaalde deugden de integratie van minderheden bevorderen. De resultaten zijn neergelegd in het Rapport ‘Nederland Deugt’.

Het eerste deel van dat boek ‘Een empirische deugdanalyse’, beschrijft voor verschillende religies wat belangrijke deugden zijn en wie de overdragers van deze deugden zijn.

Het onderzoek betrekt niet alleen traditionele overdragers zoals kerkelijke leiders, leerkrachten en gemeenteraadsleden, maar ook minder traditionele, zoals idolen in de popmuziek.

Een interessante bevinding daarbij is dat popsongs in sterke mate morele boodschappen uitdragen die deugden genoemd kunnen worden.

Het onderzoek constateert dat er een flinke overeenstemming bestaat tussen ouders, leerkrachten, kerkelijke leiders en raadsleden over de belangrijkste hedendaagse deugden.

Het onderzoek onder tieners laat zien dat ouders de grootste morele invloed hebben.

En laat dit nu nét het grootste thema van mijn schilderijen zijn: De invloed van ouders, de maatschappij… de omgeving, op de vorming van een kind.

Deugden en Ondeugden
Waarom lijkt het erop dat de ene mens het Goede doet en een ander het Kwade!? In verband met de affaire Eichmann heeft Hannah Ahrendt daarbij gesproken over de ‘banaliteit van het Kwaad’.

Ze vindt het onzin om te zeggen dat er in ieder mens een Adolf Eichmann schuilt. Maar als doodnormale mensen genoeg worden beïnvloed door een gewelddadige ideologie kunnen ze zich ontpoppen tot massamoordenaars.

Susan Neiman formuleert het op een andere manier: ‘Als een kwaad maar vaak genoeg gedaan wordt, kan het op een gegeven moment gaan lijken alsof het ophoudt een kwaad te zijn en alleen nog maar slecht is’.

Volgens neuropsycholoog Margriet Sitskoorn hebben hoofdzonden zelfs een eigen plek in het menselijk brein. Volgens Sitskoorn “zetten ze ons aan tot asociaal gedrag, maar ze hebben ook iets sociaals (zelfs een deugd) in zich.”

Zij zegt in haar boek ‘Het maakbare brein’ dat onze hoofdzonden worden gevormd door een gevecht tussen het genot- en pijnsysteem in onze hersenen.

Het door Darwin in kaart gebrachte overlevingsmechanisme heeft er evolutionair voor gezorgd dat een zonde als hebzucht of lust ons doet overleven.

Bij beschadigingen aan bepaalde delen van de hersenen, na een ongeval of tumoraal proces bijvoorbeeld, komen deze, meestal slechte, maar zeer menselijke eigenschappen meer tot uiting.

Het lijkt dan ook dat een gezonde, maar zeker een zieke mens niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor zijn / haar driften, verslavingen of asociaal gedrag.

Om deze misinterpretatie op te vangen komt Sitskoorn met een belangrijke en aanvullende factor. Er is naast de krachten die naar genot of pijn trekken, een derde kracht aanwezig in de hersenen.

Een kracht die de invloeden van genot en pijn kan reguleren en de imperfectie van deze systemen kan opvangen. Deze kracht kennen we als wijsheid.

Wijsheid kan er voor zorgen dat ons gedrag uitstijgt boven de directe sturing door pijn of genot.

Wijsheid zou evolutionair zijn ontstaan en is te vertalen als de optimale balans tussen de functies van evolutionair oudere hersengebieden (pijn- en genotsysteem, wat ook lagere diersoorten kennen) en de nieuwere gebieden (de prefrontale hersenschors, die bij hogere diersoorten als apen en vooral bij mensen sterk is ontwikkeld).

Hoewel ook de mens geen ultiem wijs wezen is en toegeeft aan driften met alle gevolgen van dien, is er hoop aangezien de evolutie doorgaat.

Ooit zal de mens zichzelf volledig onder controle hebben.

Zo niet, dan is de medische en psychologische wetenschap wel zover gevorderd dat de hersenen volledig in kaart zijn gebracht en zonden kunnen worden uitgeschakeld door het toedienen van medicijnen of het uitschakelen van verkeerde hersenzones.

Mijn conclusie:

Zonden horen bij de mens, je kunt ze maar beter accepteren dan negeren… tenminste tot het moment dat er een mogelijk medicijn tegen gevonden is.

We kunnen er dan nog zoveel deugden tegenover zetten… We zijn nu eenmaal mensen en de zonde hoort blijkbaar bij ons.

Wil je kijken welke zonde bij jou het meest hardnekkig is? Het zou nog wel eens een andere kunnen zijn dan je denkt…

Kom maar kijken bij de expositie bij de KunstSalon, getiteld 7 zonden.

Daar hebben de kunstenaars van de galerie de hoofdzonden op hun eigen unieke manier vertaald.

Luxuria (Lust) en Invidia (Jaloezie) heb ik uitgebeeld in twee schilderijen, aldaar te zien.

En als je geweest bent, laat me weten wat je tegengekomen bent… want ik ben razend nieuwsgierig.

Omdat ik momenteel zelf in Spanje ben kan ik helaas zelf niet op de opening zijn… maar mocht je me er graag bij willen tijdens het bekijken van de expo, dan zou ik je graag in de galerie ontmoeten na 19 november.
De expositie loopt tot en met 6 december, dus laat het maar even weten.

Wilt u deze wekelijkse blog als eerste in uw mailbox ontvangen? Abonneer op de nieuwsbrief